Τρίτη 20 Νοεμβρίου 2007

Η πτώση της αθωότητας


Λαμβάνοντας υπόψη το ύφος, το ερευνητικό πνεύμα και τους θεσμικούς στόχους της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, η «Πλαστελίνη» του τριαντάχρονου Ρώσου Βασίλι Σίγκαρεφ, που γεννήθηκε στο Σβερντλόφσκ, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της σύγχρονης ρωσικής δραματουργίας που δεν έχει παγιώσει τα γνωρίσματα της, βρίσκεται σε εξέλιξη, σε αναζήτηση ταυτότητας τουλάχιστον όσον αφορά στο ύφος και φιλοδοξεί να συμβάλλει στην ανανέωση της θεατρικής της γλώσσας και των μέσων έκφρασης.
Η δεκαετία του ’90 υπήρξε μια περίοδος ισχυρών πολιτικών και κοινωνικο-οικονομικών ανακατατάξεων στη Ρωσία και επηρέασε δραστικά τους θεατρικούς συγγραφείς. Μια νέα γενιά κάνει δυναμικά την εμφάνισή της και έρχεται σε σύγκρουση με το κατεστημένο του ρωσικού θεάτρου χρησιμοποιώντας πολεμική διαλεκτική που στηρίζεται στην προβολή της διαφορετικότητας. Τα ταμπού καταρρέουν και θίγονται θέματα που κινούνται γύρω από τη σεξουαλικότητα, τον αλκοολισμό, τα ναρκωτικά, την τρομοκρατία, τις κοινωνικές ανισότητες και την εξαθλίωση της φτώχιας. Έργα που εξετάζουν με κυνική και σαρκαστική ματιά τη μετα-σοσιαλιστική και απελευθερωμένη κοινωνία. Αποτυπώματα μιας ρευστής πραγματικότητας σε μια χώρα γεμάτη αβεβαιότητα.

Μια ιδιαίτερη γραφή
Ο Σίγκαρεφ, μαζί με άλλους συγγραφείς της γενιάς του, καταγράφει με την ιδιαίτερη προσωπική του ματιά την πραγματικότητα που διαμορφώθηκε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η «Πλαστελίνη» γράφτηκε το 2001 και αποτελεί το πρώτο από τα δεκαπέντε μέχρι σήμερα, θεατρικά έργα του Σίγκαρεφ που ξεπέρασε τα σύνορα της Ρωσίας, παρουσιάστηκε στο Royal Court Theatre του Λονδίνου, στο Βερολίνο και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες προκαλώντας αίσθηση και γόνιμες αντιπαραθέσεις.
Βαθιά βιωματική και χειμαρρώδης η απαισιόδοξη γραφή του Σίγκαρεφ. Γλώσσα αυθεντικού περιθωρίου. Θολό συνονθύλευμα τραυματικών εμπειριών, συγκεχυμένων αναμνήσεων, βασανιστικών τύψεων και περιστατικών χαραγμένων με ανεξίτηλο μελάνι στη μνήμη. Ένας υπόκοσμος από αλήτες, παρίες, πόρνες, βιαστές, εγκληματίες, ναρκομανείς, άστεγους, προαγωγούς, τα αποβράσματα μιας μετα-σοσιαλιστικής κοινωνίας που εισέρχεται στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς, παρελαύνει μπροστά στα μάτια των θεατών. Αν και στα έργα του, η βία, ο σκληρός ρεαλισμός, η ωμότητα και η εγκληματικότητα της σύγχρονης αστικής ρωσικής ζωής τέμνονται με την ευαισθησία, την ποίηση και το πικρό χιούμορ, οι ήρωες του-θραύσματα χαρακτήρων- παγιδευμένοι στα αδιέξοδα της απελπισίας δε βρίσκουν το λυτρωτικό δρόμο προς το καθαρτήριο φως.

Πήλινος κόσμος
Η «Πλαστελίνη» περιγράφει το οδοιπορικό ενός εφήβου σ’ έναν κόσμο εχθρικό και αλλοπρόσαλλο. Τόπος και χρόνος δεν αναφέρονται. Ο νεαρός προσπαθεί να επιβιώσει σ’ ένα ασφυκτικό αστικό τοπίο που μετατρέπεται σε κολαστήριο βασανιστηρίων σωμάτων και ψυχών. Ο Μαξίμ (που ερμηνεύει εξελικτικά ο Νικόλας Αγγελής) πλάθει ανθρωπάκια από πλαστελίνη. Φτιάχνει, χαλάει, ξαναφτιάχνει…Το εύπλαστο αυτό υλικό του επιτρέπει να δίνει μορφή και σχήμα, σάρκα και οστά σε ανείπωτες σκέψεις, φόβους και πάθη. Είναι ο δικός του τρόπος να φωνάξει, να διαμαρτυρηθεί, ν’ αντιδράσει…Η συνομιλία του Μαξίμ με το φάντασμα του νεκρού συμμαθητή και φίλου του που αυτοκτόνησε από έρωτα και το κάλεσμα σε μια ιδεατή συνάντηση προσδίδουν ένα μεταφυσικό τόνο και απαλύνουν τη βαριά θανατηφόρα ατμόσφαιρα αφήνοντας να τη διαπεράσει μια ισχνή αχτίδα φωτός.
Φέρνοντας μας στο νου στοιχεία από το θεάτρο του Έντουαρντ Μποντ και του Τζον Όσμπορν αλλά και της Σάρας Κέιν και του Μαρκ Ρέιβενχιλ, παρατηρούμε ότι το έργο καταφεύγει στην ωμή εικονοποίηση της φρίκης μέσα από εικόνες αποτρόπαιης βίας και εξουθενωτικής σκληρότητας. Η αηδία και η απόγνωση καταγράφονται σα μια μαρτυρική μαρτυρία. Ένα θυελλώδες ξέσπασμα οργής και αγανάκτησης που η υπέρμετρη ορμή του αφήνει ανοιχτά πολλά και διαφορετικά μέτωπα. Σε πολλά σημεία χαρακτήρες και καταστάσεις μοιάζουν να εξελίσσονται αμήχανα ή μένουν μετέωρες ανολοκλήρωτες σκέψεις γιατί το βάρος πέφτει στη δυναμική των φράσεων που εστιάζει και παγώνει τη λεπτομέρεια.
Η σκηνοθεσία θολώνει τις δραματουργικές αδυναμίες δίνοντας έμφαση στην εικονοποίηση των πράξεων των ηρώων. Αληθοφάνεια βίαιων και σεξουαλικών σκηνών, άφθονη ροή νερού, δυσοσμία υπόνομου…Το σκηνικό διευκολύνει τις νοητές μεταβάσεις από τον ένα χώρο δράσης στον άλλο. Η ένταση που προκαλεί η εκκωφαντική μουσική σε συνδυασμό με τα video art και τους καίριους φωτισμούς στοιχειοθετούν μια τερατουργικής υφολογίας μεταφορά της κοσμοθεωρίας του τρόμου όπως αναπτύσσεται συχνά μέσα μας και γύρω μας. Οι ηθοποιοί επωμίζονται πολλούς και διαφορετικούς ρόλους βγαίνοντας αλώβητοι από τους κινδύνους και τις «παγίδες» της μεταμόρφωσης.

Η σκληρότητα της απόρριψης
Σύμφωνα με το φιλόλογο Κώστα Τσουραπούλη «ο Μαξίμ υφίσταται την περιθωριοποίηση του από ένα πεπαλαιωμένο εκπαιδευτικό σύστημα, από τον περίγυρό των οικονομικά ευκατάστατων συμμαθητών του και προσπαθώντας απεγνωσμένα ν’ ανακαλύψει τον κόσμο και τη σεξουαλικότητά του σε κάθε του βήμα βιώνει τη σκληρότητα της απόρριψης. Ο μικρόκοσμος που έχει πλάσει η παιδική του ψυχή είναι αυτός της πλαστελίνης. Το υλικό αυτό αποτελεί το μέσο αντίδρασης σε κάθε μορφή καταπίεσης : άλλοτε γίνεται όπλο απέναντι στον εκπαιδευτικό αυταρχισμό και άλλοτε αναπληρώνει την έλλειψη της ανθρώπινης επικοινωνίας.
Ο Μαξίμ, παγιδευμένος μέσα στο κουτί του, στο προσωπικό του φέρετρο, οραματίζεται και ενατενίζει μιαν άλλη ζωή. Ξεσπά σε λυγμούς και επιζητά ν’ αποδράσει από την πραγματικότητα γνωρίζοντας ότι στην επόμενη στροφή θα έρθει αντιμέτωπος με το Άγνωστο. Υφίσταται το βιασμό από δύο μεγαλύτερους άνδρες και επιδιώκοντας απονενοημένα να τους εκδικηθεί, πεθαίνει ατιμωτικά. Ο ίδιος αποτελώντας μιαν εύθραυστη μάζα που ρέπει προς τη φωτιά, γίνεται πλαστελίνη. Ηθικός αυτουργός δεν είναι ο ίδιος αλλά η κοινωνική ολιγωρία και ο ατομισμός μιας καπιταλιστικής κοινωνίας που αφήνει έρμαιο κάθε νέο και απροστάτευτο άνθρωπο που αγωνίζεται να επιβιώσει σ’ ένα καθεστώς σκληρότητας που μοιραία, λόγω της απειρίας και της αθωότητας του εύκολα γίνεται άθυρμα στα χέρια κάθε επιτήδειου.
Πρόκειται για ένα έργο κυνικά εκκωφαντικό, γεμάτο από οπτικο-ακουστική και οσφρητική ηχορύπανση φρίκης με απότομες μεταβάσεις και φλας μπακ υπό τους εναλλασσόμενους ρυθμούς της δυνατής μουσικής techno, σ’ ένα «σουρεαλιστικό» σκηνικό κουτιών –φυλακών των ανθρώπινων ψυχών- που έρχεται σαν οίστρος να ενεργοποιήσει αποθέματα ανθρωπιάς και να μας αφυπνίσει από το λήθαργο».
Ο απόηχος που διατρέχει το στοχασμό μας μετά την έξοδο από την αίθουσα περιστρέφεται γύρω από τη σκέψη ότι «τα παιδιά που τους έλεγαν αλήτες» δικαιούνται ευκαιρίες να δείξουν την πραγματική αξία τους αν ως «φιλήσυχοι πολίτες» θέλουμε να μη γεμίζουν οι στρατοί από ετοιμοθάνατους και τα νεκροταφεία από ιδανικούς αυτόχειρες».

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Πλαστελίνη» του Βασίλι Σίγκαρεφ
Μετάφραση από τα αγγλικά : Αθηνά Παραπονιάρη
Επεξεργασία μετάφρασης με βάση το ρωσικό πρωτότυπο-Σκηνοθεσία : Κατερίνα Ευαγγελάτου
Σκηνικά-Κοστούμια : Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Μουσική : Σταύρος Γασπαράτος
Επιμέλεια κίνησης : Ερμής Μαλκότσης
Φωτισμοί : Μελίνα Μάσχα
Τους ρόλους ερμηνεύουν : Νικόλας Αγγελής, Λευτέρης Ζαμπετάκης, Σοφιάννα Θεοφάνους, Κωστής Καλλιβρετάκης, Βασίλης Παπαδημητρίου, Λένα Παπαληγούρα, Μαρία Παρασύρη, Ναταλία Στυλιανού, Σωτήρης Τσακομίδης, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου και Μιχάλης Φωτόπουλος

ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ-ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ
ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΑΤΡΟ-Β ΣΚΗΝΗ
Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο, τηλ. 210 52 31 131
Τετάρτη-Παρασκευή-Σάββατο 22.00, Κυριακή 19.00