Σκηνοθετική φλυαρία και ναρκισσισμός

Ήδη μ’ ανησυχούσε αυτό το φοβερό δωμάτιο
με τις ξύλινες πόρτες και τα σιδερένια πατώματα!
Που οργίαζε απ’ τις φωνές που έπεφταν
σαν άγρια πουλιά από τους τοίχους
και λάβωναν τα χρώματα του ήλιου
Ήσουν εσύ στην πραγματικότητα
που μεγάλωνες ανενόχλητα τα χέρια σου
στα σκηνικά
με αλλεπάλληλες κραυγές συνείδησης

Παίξε! Ω παίξε ιεροκρυφίως τη συνείδηση
κραδαίνοντας πραγματικά απώλεια

(από ανέκδοτο ποίημα της Κατερίνας Κατσίρη)

Το Σύγχρονο Θέατρο Αθήνας παρουσιάζει αυτό το καλοκαίρι μια θεατρική άσκηση πάνω στον «Ριχάρδο Γ» του William Shakespeare. Πρόκειται μάλλον για μια ερευνητική δουλειά που στηρίχθηκε πάνω στην πρόταση-θέαμα του Ιταλού ηθοποιού, σκηνοθέτη και συγγραφέα Carmelo Bene, ιδιάζουσα περίπτωση ανατρεπτικού καλλιτέχνη.
Το 1977, ο Bene εμφάνισε ένα Ριχάρδο-ηθοποιό σε μια εγκαταλελειμμένη θεατρική σκηνή, για να μιλήσει για την πολιτική διαφθορά και την ανομοίωση. Το 2004 στο Παρίσι ο Georges Levaudant, χρησιμοποιώντας την ιδέα του Bene παρουσίασε τη δική του διασκευή. Το 2008 ο Γιώργος Κιμούλης σε μια δια-παραστασιακή μελέτη ενσωματώνει τη δική του αντίληψη και προτείνει μια διαφορετική άποψη. Ένα χαοτικό παζλ του διαστρεβλωμένου μυαλού του αφηγητή/ηθοποιού/Ριχάρδου.

Λίγα λόγια για το σαιξπηρικό μύθο
Η τραγωδία του William Shakespeare (1564-1616) «Ριχάρδος Γ» («King Richard III») παίχτηκε το 1593. Πρόκειται για το διαβολικό έπος της ανθρώπινης φιλοδοξίας και συνάμα της ατσαλένιας θέλησης που, χρησιμοποιώντας κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο πετυχαίνει τον ανόσιο σκοπό της, να κυριαρχήσει έστω και πρόσκαιρα επί πτωμάτων. Ο μακιαβελικός αυτός χαρακτήρας αποτελεί επίσης την ψυχολογική σπουδή ενός συμπλέγματος. Ο στερημένος από κάθε σωματικό θέλγητρο και περιφρονημένος άρχοντας συγκεντρώνει όλες του τις δυνάμεις για ν’ αποδείξει την υπεροχή του. Ο Ριχάρδος, ορμητικός, αδίσταχτος και ασυνείδητος, παρουσιάζεται και σαν από τη φύση σημειωμένος τερατικά, άσκημος, κουτσός, καμπούρης, δόλιος και άπιστος, αποφασισμένος φονιάς.
Όπως παρατηρεί ο μελετητής Charles Boyce παρόλο που το κύριο θέμα του έργου είναι η άνοδος της δυναστείας των Τυδώρ (Tudor) στο θρόνο της Αγγλίας, την παράσταση κλέβει αναμφίβολα ο κεντρικός ήρωας. Ο σαιξπηρικός Ριχάρδος, μέσα από την εγκληματική του φύση, γίνεται η ενσάρκωση του κακού στα ανθρώπινα του μέτρα. Η έντονη προσωπικότητα του βασιλιά και η πορεία του μέσα στο έργο με την άνοδο και την πτώση του, καθιστούν το κείμενο αυτοτελές παρά το ότι αποτελεί, στην ουσία, το τέταρτο μέρος μιας τετραλογίας, η οποία περιλαμβάνει ακόμη τα τρία μέρη του «Ερρίκου Στ».
Η πλοκή είναι στρωτή και στην εναλλαγή των επεισοδίων παρακολουθούμε τους τρόπους που μεταχειρίζεται ο ήρωας για να βγάλει από τη μέση όσους τον εμποδίζουν να φτάσει στο σκοπό του, στο ανώτατο αξίωμα. Στο λόγο εμπλέκονται στοιχεία μυθικά ή μελοδραματικά, όπως προφητείες, κατάρες και φαντάσματα ενώ οι ειδωλολατρικές προλήψεις, οι δεισιδαιμονίες καθώς και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις σε άλλα σημεία προβάλλονται, σε άλλα εμπαίζονται.

Η παράσταση
Θολό και συγκεχυμένων προθέσεων το αποτέλεσμα. Χωρίς αμφιβολία ο Γιώργος Κιμούλης είχε προβεί σε μια έρευνα. Φάνηκε εξ αρχής καθώς πρόβαλε στην υπερκείμενη οθόνη τον εισαγωγικό μονόλογο του Ριχάρδου από διαφορετικούς ηθοποιούς και εν συνεχεία διαβάζοντας τον ίδιο μονόλογο από τρεις μεταφράσεις στα ελληνικά.
Ως σκηνοθέτης, ωστόσο, αναζήτησε ευρήματα προκειμένου να κολάσει τον τρόμο του κενού που τον κατέκλυζε. Έτσι, το ένα εύρημα ερχόταν να ανατρέψει το άλλο με ένα άστοχο συνειρμό. Αποκορύφωμα η σκηνή της βασίλισσας Μαργαρίτας που συνέθετε στο δάπεδο και έπειτα διέλυε ένα σκελετό από χονδροκομμένα πλαστικά οστά. Οι φωτεινές διαφάνειες, τα μικροφίλμ, οι ηλεκτρονικές υπομνήσεις – ένας υπολογιστής κανόνιζε παράκαιρα τη δράση – το κολλάζ από εφημερίδες στο φόντο της σκηνής αλλά και τα ψεύτικα χρωματιστά καρό από κρύσταλλο συνέθεταν ένα ετερόκλητο σκηνικό περιβάλλον, το οποίο ουσιαστικά δεν παρέπεμπε πουθενά ενώ η σχέση του με τη δράση ήταν αυθαίρετη και δυσδιάκριτη.
Το κατ’ εξοχήν άστοχο στοιχείο στη σημειολογία του Γιώργου Κιμούλη ήταν η πρόσμιξη του ευαγγελικού λόγου και των θρησκευτικών σημαινομένων, τα οποία παρέπεμπαν κυνικά σε φθηνό θέατρο και υπονόμευαν τη συνοχή του δραματικού μύθου με αποτέλεσμα ο θεατής να δυσκολεύεται να κατανοήσει τα επεισόδια στην αλληλουχία τους.
Ο κύριος Κιμούλης επέλεξε να δεσπόσει ολοσχερώς στη δράση με μια μικροφωνική εγκατάσταση που ενίσχυε υπερμέτρως το λόγο του Ριχάρδου αφήνοντας εκτεθειμένους και επισκιάζοντας τους άλλους ηθοποιούς, ιδιαιτέρως τους γυναικείους ρόλους.
Παρά τις παραπάνω ενστάσεις, τίποτα δεν εμπόδισε το Γιώργο Κιμούλη ως ηθοποιό να επιδείξει τις αρετές του ενεργοποιώντας τις αξιώσεις του ταλέντου του και αυτό πάντα προς όφελος της ερμηνείας του Ριχάρδου αλλά εις βάρος της ανάπτυξης των υπόλοιπων χαρακτήρων.
Οι φωτισμοί του Παναγιώτη Μανούση ακολούθησαν με συνέπεια τη σκηνοθετική γραμμή. Το μικρό και καλαίσθητο πρόγραμμα της παράστασης περιέχει ενδιαφέρουσα ύλη που αποτελείται από θεωρητικές παρεμβάσεις οι οποίες αναλύουν τις προθέσεις και υποστηρίζουν το σκεπτικό του εγχειρήματος. Σκέψεις για μια φιλοσοφία του θεάτρου με αφορμή τις θέσεις του Gilles Deleuze και την παράσταση «Ριχάρδος Γ» του Carmelo Bene.
Και μια γενική υπενθύμιση. Η κριτική θεάτρου δε διεκδικεί το αλάθητο και δεν υποστηρίζει απόλυτες θέσεις. Είναι η αφορμή για την έναρξη γόνιμου διαλόγου γύρω από το κρινόμενο καλλιτέχνημα.

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Ριχάρδος Γ» του William Shakespeare
Από το Σύγχρονο Θέατρο Αθήνας
Διασκευή-Σκηνοθεσία-Διαμόρφωση σκηνικού χώρου : Γιώργος Κιμούλης
Κοστούμια : Έφφη Αλεξάνδρου
Φωτισμοί : Παναγιώτης Μανούσης
Κινησιολογική επιμέλεια : Πέρσα Σταματοπούλου
Video : Κώστας Κιμούλης
Φωτογραφίες : Γιάννης Κανελλόπουλος
Βοηθοί σκηνοθέτη : Νικόλας Μαραγκόπουλος και Άννα Βασιλείου
Τους ρόλους ερμηνεύουν : Γιώργος Κιμούλης, Ρεγγίνα Παντελίδη, Μαρία Χατζηιωαννίδου, Αντιγόνη Δρακουλάκη, Κατερίνα Δασκαλάκη, Μιχάλης Σακκούλης, Νίκος Μιχάκος, Έφφη Αλεξάνδρου, Εμμανουήλ Δαμασκηνός, Γιάννης Μυλωνάς και Δημήτρης Αλιμπέρτης

9/7 Άρτα, 10/7 Κέρκυρα, 11/7 Γιάννενα, 14/7 Ιεράπετρα, 15/7 Σητεία,
16/7 Αγ. Νικόλαος, 17/7 Χανιά, 19/7 Ρέθυμνο, 20/7 Ηράκλειο