Συ θεάρεστε! Που το θίασο αφήνεις
Στα βουνά και μονάχος χυμάς
Κι άγιο ελάφιο δέρμα φοράς
Και τον τράγο σκοτώνεις και το αίμα του πίνεις
Και ωμό κρέας τρως και χορταίνεις και πας
Στα βουνά της Φρυγίας, της Λυδίας γυρνάς
Ευοί! Ευάν! Μακριά και μπροστά τον θεό διακρίνεις
Ευοί! Ευάν εν υψίστοις θεό
Ίτε Βάκχες! Ίτε!
Τον Τμώλο κοιτάξτε!
Πως τον λούζει το χρυσάφι
Και το φως τις πέτρες βάφει
Με φωνές και με βοές και με θείες μουσικές
Τον Διόνυσο υμνείστε, τύμπανα βαθιά βροντήστε
Να ο γλυκόλαλος αυλός
Των μαινάδων ο χορός.
(Απόσπασμα από τη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά)
Η όλη σύνθεση των «Βακχών» του Ευριπίδη προβάλλει μια ιδιότυπη αισθητική, που μοιάζει να έχει τις ρίζες της στις απαρχές του θεάτρου και συγχρόνως να οδηγεί στο άγνωστο μας μέλλον. Ο θεματικός πλούτος, η σύλληψη των χαρακτήρων με τις ανεξιχνίαστες ψυχολογικές αποχρώσεις και η προσπάθεια «απογείωσης» του ανθρώπου προκάλεσαν πολυάριθμες παραστάσεις και σκηνοθετικές εκδοχές.
Το έργο παρουσιάστηκε μετά το θάνατο του ποιητή, το 405 π.Χ. μαζί με την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και το χαμένο «Αλκμέωνα εν Κορίνθω». Ο Ευριπίδης το έγραψε την περίοδο της αυτοεξορίας του στην αυλή του Αρχελάου της Μακεδονίας. Οι «Βάκχες» δραματοποιούν την αντίσταση του Πενθέα, βασιλιά της Θήβας, στην αποδοχή και τη λατρεία ενός νέου θεού, του Διονύσου. Πρόκειται για έναν αμείλικτο αγώνα που εστιάζει στην αδιάλλακτη υπεροψία του ανθρώπου και κορυφώνεται με την αιματηρή επικράτηση του θεού. Ο Πενθέας, αιχμάλωτος της λογικής και της τάξης, πρόδωσε την έμφυτη πίστη που οφείλει να έχει ο άνθρωπος στο θαύμα, στη μέθη, στο όνειρο και στο όργιο της Δημιουργίας.
Σύμφωνα με το Γιώργο Πεφάνη «η σύγκρουση είναι άνιση, αλλά το ανθρώπινο μεγαλείο δεν καταποντίζεται. Ο αγνωστικισμός του ποιητή, που διαδέχεται εδώ τη σοφιστική του αιχμηρότητα, δεν οδηγεί διόλου στην ηττοπάθεια. Αγνωστικισμός για τα θεία, για την ανθρώπινη μοίρα, για την ταυτότητα και τον ρόλο του ανθρώπου πάνω στη γη : σε όλους τους στίχους υπάρχει μια ζοφερή πνοή και μια ματιά καρφωμένη στα ίχνη του χρόνου. Ένας κόσμος πεθαίνει, μαζί του και ο λόγος που τον στερέωσε ή ένας άλλος αναδύεται από τη γη και τα αμπέλια ξέφρενος και μανικός. Εκλείπει η ιεραρχία του λόγου και εισβάλλει η μέθη του ενστίκτου».
Η παράσταση
Μια διαφορετική εκδοχή του έργου που δεν επικεντρώνεται στην άγρια, σκοτεινή και εκδικητική του όψη. Ο Τάσος Ράτζος – μέσα από εκτενή έρευνα σε λαογραφικά θέματα – στήνει μια παράσταση ακολουθώντας τη φόρμα θέατρο μέσα στο θέατρο και ονοματίζει έντιμα τη διασκευή αυτή «Από τις Βάκχες». Το μυστηριακό δρώμενο δίνει έμφαση στην ευρεία έννοια της θρησκευτικότητας και στο στοιχείο της παράδοσης. Επιχειρεί να «δέσει» τις Βάκχες του Ευριπίδη με τα εναπομείναντα σπαράγματα διονυσιακής λατρείας, όπως αυτά αναβιώνουν μέχρι τις μέρες μας. Παρακολουθούμε την προσπάθεια και τις προετοιμασίες ενός περιπλανώμενου θιάσου από τη Θράκη ν’ αναπαραστήσει τον μύθο των Βακχών.
Την παρέα των θεατρίνων συμπληρώνουν τρεις μουσικοί με νταούλι (Παύλος Ελευθεριάδης), ακορντεόν (Ηλίας Κρομμύδας) και κλαρινέτο (Σάκης Λάιος) που συμμετέχουν ενεργά στα όσα διαδραματίζονται. Αναστενάρια, μοιρολόγια και θρήνοι ακούγονται ηχηρά ενώ οι κυκλικοί χοροί και το κρασί που ρέει άφθονο οδηγούν τους μύστες σε μια συλλογική εμπειρία έκστασης και μετάβασης. Η μουσική του Κώστα Βόμβολου με τις χορογραφίες του Κώστα Γεράρδου δένουν αρμονικά και σε συνδυασμό με τους φωτισμούς του Γιάννη Τούμπα διαμορφώνουν μια μυσταγωγική ατμόσφαιρα.
Ο χώρος χωρίζεται σε σκηνή και παρασκήνιο και αποτελείται από τα αντικείμενα και τα ενδύματα που χρησιμοποιούν τα μέλη του θιάσου για να μεταμφιεστούν και να υποδυθούν τους ρόλους. Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Ευαγγελίας Κιρκινέ κάνουν σε πολλά σημεία αναφορές σε τελετές της χριστιανικής θρησκείας και πίστης όπως το νυφικό στη μεταμφίεση του Πενθέα και τα έθιμα του παραδοσιακού γαμήλιου γλεντιού. Η διευθέτηση των τραπεζιών στο κέντρο της σκηνής παραπέμπει ευθέως στην εικόνα του μυστικού δείπνου ενώ η συμβολική χρήση αντικειμένων «φωτογραφίζει» τη σταύρωση του Ιησού και την πύρινη καταδίκη του Ιούδα.
Επαρκής στο ρόλο του Κάδμου ο Βασίλης Βασιλάκης. Ο μεθυσμένος Τειρεσίας του Κώστα Σάντα αντλεί στοιχεία από τον Αριστοφάνη και το θέατρο σκιών παρουσιάζοντας μια ενδιαφέρουσα εκδοχή. Ο Χρήστος Σουγάρης ενσαρκώνει τον Πενθέα ξεδιπλώνοντας τη γκάμα των εκφραστικών του μέσων. Στον απαιτητικό ρόλο της Αγαύης η Ιωάννα Παγιατάκη χειρίζεται επιδέξια την κλιμάκωση των συναισθημάτων της ηρωίδας και τις ψυχολογικές μεταπτώσεις αποφεύγοντας την υπερβολή ή τις αδέξιες μεταβάσεις. Ως δούλος, ο Απόστολος Μπαχαρίδης υπογραμμίζει τα στοιχεία του ρόλου που δυναμιτίζουν τη δράση. Ο Γιάννης Χαρίσης (Άγγελος α)και ο Χρήστος Τανταλάκης (Άγγελος β) ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στις δυσκολίες της αφήγησης. Ο χορός κινείται συγχρονισμένος και το αποτέλεσμα τους δικαιώνει. Ξεχωρίζει για τη φωνητική της δεινότητα η ταλαντούχα Άννα Γιαγκιώζη.
Το μακιγιάζ και η αμφίεση του Στράτου Τζώρτζογλου (Διόνυσος) δεν επαρκούν για να καλύψουν τις αδυναμίες μιας μονοδιάστατης και διεκπεραιωτικής ερμηνείας.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Βάκχες» του Ευριπίδη
Από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος
Μετάφραση : Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία : Τάσος Ράτζος
Σκηνοθετική επιμέλεια : Νικήτας Τσακίρογλου
Σκηνικά – Κοστούμια : Ευαγγελία Κιρκινέ
Μουσική : Κώστας Βόμβολος
Χορογραφία : Κώστας Γεράρδος
Φωτισμοί : Γιάννης Τούμπας
Τους ρόλους ερμηνεύουν : Αρετή Αγγέλου, Ιορδάνης Αϊβάζογλου, Βασίλης Βασιλάκης, Άννα Γιαγκιώζη, Απόστολος Μπαχαρίδης, Πάολα Μυλωνά, Ιωάννα Παγιατάκη, Φανή Παναγιωτίδου, Ερατώ Πίσση, Κώστας Σαντάς, Θάλεια Σκαρλάτου, Εύα Σωφρονίδου, Χρήστος Σουγάρης, Χρήστος Τανταλάκης, Στράτος Τζώρτζογλου, Άννυ Τσολακίδου και Γιάννης Χαρίσης
1/8 Τρίπολη, 3/8 Βόλος, 5/8 Λαμία, 7/8 Αμφίπολη, 20/8 Γιαννιτσά, 29/8 Συκιές,
19 & 20/9 Λευκωσία
Στα βουνά και μονάχος χυμάς
Κι άγιο ελάφιο δέρμα φοράς
Και τον τράγο σκοτώνεις και το αίμα του πίνεις
Και ωμό κρέας τρως και χορταίνεις και πας
Στα βουνά της Φρυγίας, της Λυδίας γυρνάς
Ευοί! Ευάν! Μακριά και μπροστά τον θεό διακρίνεις
Ευοί! Ευάν εν υψίστοις θεό
Ίτε Βάκχες! Ίτε!
Τον Τμώλο κοιτάξτε!
Πως τον λούζει το χρυσάφι
Και το φως τις πέτρες βάφει
Με φωνές και με βοές και με θείες μουσικές
Τον Διόνυσο υμνείστε, τύμπανα βαθιά βροντήστε
Να ο γλυκόλαλος αυλός
Των μαινάδων ο χορός.
(Απόσπασμα από τη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά)
Η όλη σύνθεση των «Βακχών» του Ευριπίδη προβάλλει μια ιδιότυπη αισθητική, που μοιάζει να έχει τις ρίζες της στις απαρχές του θεάτρου και συγχρόνως να οδηγεί στο άγνωστο μας μέλλον. Ο θεματικός πλούτος, η σύλληψη των χαρακτήρων με τις ανεξιχνίαστες ψυχολογικές αποχρώσεις και η προσπάθεια «απογείωσης» του ανθρώπου προκάλεσαν πολυάριθμες παραστάσεις και σκηνοθετικές εκδοχές.
Το έργο παρουσιάστηκε μετά το θάνατο του ποιητή, το 405 π.Χ. μαζί με την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και το χαμένο «Αλκμέωνα εν Κορίνθω». Ο Ευριπίδης το έγραψε την περίοδο της αυτοεξορίας του στην αυλή του Αρχελάου της Μακεδονίας. Οι «Βάκχες» δραματοποιούν την αντίσταση του Πενθέα, βασιλιά της Θήβας, στην αποδοχή και τη λατρεία ενός νέου θεού, του Διονύσου. Πρόκειται για έναν αμείλικτο αγώνα που εστιάζει στην αδιάλλακτη υπεροψία του ανθρώπου και κορυφώνεται με την αιματηρή επικράτηση του θεού. Ο Πενθέας, αιχμάλωτος της λογικής και της τάξης, πρόδωσε την έμφυτη πίστη που οφείλει να έχει ο άνθρωπος στο θαύμα, στη μέθη, στο όνειρο και στο όργιο της Δημιουργίας.
Σύμφωνα με το Γιώργο Πεφάνη «η σύγκρουση είναι άνιση, αλλά το ανθρώπινο μεγαλείο δεν καταποντίζεται. Ο αγνωστικισμός του ποιητή, που διαδέχεται εδώ τη σοφιστική του αιχμηρότητα, δεν οδηγεί διόλου στην ηττοπάθεια. Αγνωστικισμός για τα θεία, για την ανθρώπινη μοίρα, για την ταυτότητα και τον ρόλο του ανθρώπου πάνω στη γη : σε όλους τους στίχους υπάρχει μια ζοφερή πνοή και μια ματιά καρφωμένη στα ίχνη του χρόνου. Ένας κόσμος πεθαίνει, μαζί του και ο λόγος που τον στερέωσε ή ένας άλλος αναδύεται από τη γη και τα αμπέλια ξέφρενος και μανικός. Εκλείπει η ιεραρχία του λόγου και εισβάλλει η μέθη του ενστίκτου».
Η παράσταση
Μια διαφορετική εκδοχή του έργου που δεν επικεντρώνεται στην άγρια, σκοτεινή και εκδικητική του όψη. Ο Τάσος Ράτζος – μέσα από εκτενή έρευνα σε λαογραφικά θέματα – στήνει μια παράσταση ακολουθώντας τη φόρμα θέατρο μέσα στο θέατρο και ονοματίζει έντιμα τη διασκευή αυτή «Από τις Βάκχες». Το μυστηριακό δρώμενο δίνει έμφαση στην ευρεία έννοια της θρησκευτικότητας και στο στοιχείο της παράδοσης. Επιχειρεί να «δέσει» τις Βάκχες του Ευριπίδη με τα εναπομείναντα σπαράγματα διονυσιακής λατρείας, όπως αυτά αναβιώνουν μέχρι τις μέρες μας. Παρακολουθούμε την προσπάθεια και τις προετοιμασίες ενός περιπλανώμενου θιάσου από τη Θράκη ν’ αναπαραστήσει τον μύθο των Βακχών.
Την παρέα των θεατρίνων συμπληρώνουν τρεις μουσικοί με νταούλι (Παύλος Ελευθεριάδης), ακορντεόν (Ηλίας Κρομμύδας) και κλαρινέτο (Σάκης Λάιος) που συμμετέχουν ενεργά στα όσα διαδραματίζονται. Αναστενάρια, μοιρολόγια και θρήνοι ακούγονται ηχηρά ενώ οι κυκλικοί χοροί και το κρασί που ρέει άφθονο οδηγούν τους μύστες σε μια συλλογική εμπειρία έκστασης και μετάβασης. Η μουσική του Κώστα Βόμβολου με τις χορογραφίες του Κώστα Γεράρδου δένουν αρμονικά και σε συνδυασμό με τους φωτισμούς του Γιάννη Τούμπα διαμορφώνουν μια μυσταγωγική ατμόσφαιρα.
Ο χώρος χωρίζεται σε σκηνή και παρασκήνιο και αποτελείται από τα αντικείμενα και τα ενδύματα που χρησιμοποιούν τα μέλη του θιάσου για να μεταμφιεστούν και να υποδυθούν τους ρόλους. Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Ευαγγελίας Κιρκινέ κάνουν σε πολλά σημεία αναφορές σε τελετές της χριστιανικής θρησκείας και πίστης όπως το νυφικό στη μεταμφίεση του Πενθέα και τα έθιμα του παραδοσιακού γαμήλιου γλεντιού. Η διευθέτηση των τραπεζιών στο κέντρο της σκηνής παραπέμπει ευθέως στην εικόνα του μυστικού δείπνου ενώ η συμβολική χρήση αντικειμένων «φωτογραφίζει» τη σταύρωση του Ιησού και την πύρινη καταδίκη του Ιούδα.
Επαρκής στο ρόλο του Κάδμου ο Βασίλης Βασιλάκης. Ο μεθυσμένος Τειρεσίας του Κώστα Σάντα αντλεί στοιχεία από τον Αριστοφάνη και το θέατρο σκιών παρουσιάζοντας μια ενδιαφέρουσα εκδοχή. Ο Χρήστος Σουγάρης ενσαρκώνει τον Πενθέα ξεδιπλώνοντας τη γκάμα των εκφραστικών του μέσων. Στον απαιτητικό ρόλο της Αγαύης η Ιωάννα Παγιατάκη χειρίζεται επιδέξια την κλιμάκωση των συναισθημάτων της ηρωίδας και τις ψυχολογικές μεταπτώσεις αποφεύγοντας την υπερβολή ή τις αδέξιες μεταβάσεις. Ως δούλος, ο Απόστολος Μπαχαρίδης υπογραμμίζει τα στοιχεία του ρόλου που δυναμιτίζουν τη δράση. Ο Γιάννης Χαρίσης (Άγγελος α)και ο Χρήστος Τανταλάκης (Άγγελος β) ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στις δυσκολίες της αφήγησης. Ο χορός κινείται συγχρονισμένος και το αποτέλεσμα τους δικαιώνει. Ξεχωρίζει για τη φωνητική της δεινότητα η ταλαντούχα Άννα Γιαγκιώζη.
Το μακιγιάζ και η αμφίεση του Στράτου Τζώρτζογλου (Διόνυσος) δεν επαρκούν για να καλύψουν τις αδυναμίες μιας μονοδιάστατης και διεκπεραιωτικής ερμηνείας.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Βάκχες» του Ευριπίδη
Από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος
Μετάφραση : Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία : Τάσος Ράτζος
Σκηνοθετική επιμέλεια : Νικήτας Τσακίρογλου
Σκηνικά – Κοστούμια : Ευαγγελία Κιρκινέ
Μουσική : Κώστας Βόμβολος
Χορογραφία : Κώστας Γεράρδος
Φωτισμοί : Γιάννης Τούμπας
Τους ρόλους ερμηνεύουν : Αρετή Αγγέλου, Ιορδάνης Αϊβάζογλου, Βασίλης Βασιλάκης, Άννα Γιαγκιώζη, Απόστολος Μπαχαρίδης, Πάολα Μυλωνά, Ιωάννα Παγιατάκη, Φανή Παναγιωτίδου, Ερατώ Πίσση, Κώστας Σαντάς, Θάλεια Σκαρλάτου, Εύα Σωφρονίδου, Χρήστος Σουγάρης, Χρήστος Τανταλάκης, Στράτος Τζώρτζογλου, Άννυ Τσολακίδου και Γιάννης Χαρίσης
1/8 Τρίπολη, 3/8 Βόλος, 5/8 Λαμία, 7/8 Αμφίπολη, 20/8 Γιαννιτσά, 29/8 Συκιές,
19 & 20/9 Λευκωσία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου