Με λιγασμένες τράπουλες στα χέρια

«Πουλημένη χώρα. Πρέπει να είσαι ηλίθιος. Η τύχη κυνηγάει τους ηλίθιους. Αυτούς που δεν καταλαβαίνουν τίποτα, δεν σκέφτονται τίποτα, δεν κάνουν τίποτα. Νεκρά μυαλά, με λιγδιασμένες τράπουλες στα χέρια, που παίζουν για καπίκια…»

Το θεατρικό έργο «Οι Παίκτες» του Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ (Ουκρανία 1809-Ρωσία 1852) παρουσιάζεται από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Ελένης Μποζά και μετάφραση Ευγενίας Κριτσέφσκαγια.

Ο Συγγραφέας και το έργο του
Στο πλούσιο λογοτεχνικό έργο του Γκόγκολ συνυπάρχει η κριτική διάθεση με το χιούμορ, τον λυρισμό και την απογοήτευση. Η διεισδυτική και οξεία ματιά του στα ανθρώπινα ελαττώματα, τον καθιέρωσαν ως πατέρα του ρωσικού κριτικού ρεαλισμού. Το 1836, γράφει ένα από τα γνωστότερα έργα του, τον «Επιθεωρητή», το οποίο μεταφέρεται στο θέατρο προκαλώντας την αντίδραση των συντηρητικών της Πετρούπολης λόγω της ανελέητης σάτιρας του κατεστημένου. Άλλα πολύ σημαντικά έργα του είναι «Το παλτό», «Το ημερόλογιο ενός τρελού», «Παντρολογήματα», «Η μύτη», «Νεκρές Ψυχές», «Το πορτρέτο», «Τάρας Μπούλμπα» και «Λεωφόρος Νιέφσκι».
«Οι Παίκτες» (1842) διαδραματίζονται σ’ ένα φτηνό ξενοδοχείο μιας μικρής επαρχιακής πόλης όπου εμφανίζεται ένας έμπειρος χαρτοπαίκτης, ο οποίος έχει αναγάγει τη χαρτοπαιξία σε υψηλή τέχνη απάτης. Η άφιξη και η συνάντησή του με τρεις επίσης σεσημασμένους χαρτοκλέφτες, σηματοδοτεί την έναρξη ενός παιχνιδιού γεμάτου ανταγωνισμούς, συμμαχίες, εκπλήξεις και ανατροπές.
Ο Γκόγκολ ξεφεύγει από την παράδοση του κλασικισμού παρασύροντας μαζί του και άλλους Ρώσους δημιουργούς που αναζητούν νέες φόρμες και θέματα για ν’ αντικαταστήσουν τα παλιά πρότυπα. Αποδομεί το παρελθόν με τρόπο διαλεκτικό κρατώντας ό,τι μπορεί να ξαναδουλευτεί. Οι πλοκές των έργων του ακολουθούν επίσης την ίδια αρχετυπική δομή της κωμωδίας. Στον «Επιθεωρητή» και στους «Παίκτες» τίθεται σε λειτουργία το παλιό μοτίβο της λανθασμένης ταυτότητας, ενώ στα «Παντρολογήματα» η ηθογραφική αντιμετώπιση των εμποδίων που φύονται στο μονοπάτι του έρωτα. Στους «Παίκτες» η ενότητα του χώρου και του χρόνου ακολουθείται πιστά, ενώ στον «Επιθεωρητή» και στα «Παντρολογήματα» μόνο κατά προσέγγιση. Και τα τρία έργα ακολουθούν τον κανόνα της ενότητας της δράσης και δεν υπάρχουν δευτερεύουσες πλοκές ή δευτερεύοντα επεισόδια.

Η Παράσταση
Η παράσταση κινήθηκε στην αδρή γραμμή της εξπρεσιονιστικής φόρμας και της γελοιογραφικής παύσης. Στη σκηνοθεσία της Ελένης Μποζά αποδίδονται με ακρίβεια σκηνικής αποκαλύψεως το μικρό ελεεινό πάθος-μικρόβιο της χαρτοπαιξίας και η έρπουσα επικινδυνότητα μιας καθημερινότητας σε παρακμή-κρίση.
Το πίσω μέρος της σκηνής καταλαμβάνει ένα bar, στο πλάι βρίσκεται ένα juke box που λειτουργεί συνειρμικά σε καίριες στιγμές του έργου, ενώ στο κέντρο, ένα άγαλμα δίνει αίγλη στο χώρο και χρησιμοποιείται αδέξια ως υποκατάστατο γυναικείου σώματος σε μια σκηνή άσκοπου γυμνού. Βαλίτσες συσσωρεύονται στην άκρη, τραπουλόχαρτα σκορπίζονται σ’ όλο το πεδίο δράσης και μια γλάστρα μεταφέρεται για κάποιο μυστήριο λόγο από το ένα δωμάτιο στο άλλο. Ο σκηνικός χώρος που διαμόρφωσε η Ελένη Μανωλοπούλου παραπέμπει ευθέως σ’ ένα λαβύρινθο όπου δυσκίνητα οι ήρωες στροβιλίζονται στο χορό της απάτης και του μυστικού, της αλήθειας και του ψέματος. Κινητά χωρίσματα απομονώνουν τα πρόσωπα σε τόπους όπου υφαίνονται ίντριγκες και συνωμοσίες σ’ ένα στημένο παιχνίδι αλυσιδωτών αντιδράσεων που κορυφώνεται με την καταλυτική αιφνίδια ανατροπή της τελευταίας σκηνής. Η επαναληπτική, ταχύρρυθμη και ιδιόρρυθμη εκφορά λόγου στη φράση «κερδίζει-χάνει» σε συνδυασμό με μια χορογραφημένη απεικόνιση της αρνητικής έκβασης μιας παρτίδας χαρτιών και τα στάδια εξόντωσης του παίκτη-θύματος μεγεθύνει – με σκοπό να δώσει έμφαση – τη σκληρή όψη μιας ανελέητης πραγματικότητας.
Ο Νίκος Γιαλελής ενσαρκώνει εξελικτικά τον Ίχαρεφ αποδίδοντας με ακρίβεια τις αντιθέσεις του χαρακτήρα. Ο ταλαντούχος Λευτέρης Ζαμπετάκης υποδύεται επιδέξια τον καμαριέρη Αλεξέι που αναμειγνύεται με πονηριά στα σχέδια του αφεντικού. Ο Στέλιος Ιακωβίδης (Σβόχνεφ Πιοτρ Πετρόβιτς), ο Αλέξανδρος Λογοθέτης (Ουτεσίτελνι Στεπάν Ιβάνοβιτς), ο Γιώργος Οικονόμου (Ζαμουχρίσκιν), ο Γιάννης Τσεμπερλίδης (Γκρουμ), ο Στράτος Σωπύλης (Γκαβριούσκα) και ο Σωτήρης Τσακομίδης (Κρούγκελ) πλάθουν ολοκληρωμένους τύπους και επικοινωνούν με κοινούς κώδικες. Ο Γεννάδιος Πάτσης στο ρόλο του Γκλοβ Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς δημιουργεί μια εκκεντρική φιγούρα που διανθίζει με κωμικά στοιχεία. Ο Δημήτρης Μοθωναίος, ως Γκλοβ Αλεξάντρ Μιχαήλοβιτς χειρίζεται υποδειγματικά το στοιχείο της έκπληξης στα εκφραστικά του μέσα.
Η μουσική του Θόδωρου Αντωνίου και οι φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα υπογραμμίζουν διακριτικά στιγμές, φράσεις, καταστάσεις παγώνοντας τη λεπτομέρεια.

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Οι Παίκτες» του Νικολάι Γκόγκολ
Μετάφραση : Ευγενία Κριτσέφσκαγια
Σκηνοθεσία : Ελένη Μποζά
Σκηνικά-Κοστούμια : Ελένη Μανωλοπούλου
Κίνηση : Ζωή Χατζηαντωνίου
Μουσική : Θοδωρής Αμπαζής
Φωτισμοί : Μελίνα Μάσχα
Τους ρόλους ερμηνεύουν : Νίκος Γιαλελής, Λευτέρης Ζαμπετάκης, Στέλιος Ιακωβίδης, Αλέξανδρος Λογοθέτης, Δημήτρης Μοθωναίος, Γιώργος Οικονόμου, Γεννάδιος Πάτσης, Στράτος Σωπύλης, Σωτήρης Τσακομίδης και Γιάννης Τσεμπερλίδης

ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ-ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ
Β ΣΚΗΝΗ-ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΑΤΡΟ
Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο, τηλ. 210 52 31 131
Σάββατο 19.00, Τετάρτη & Κυριακή 22.00, Τρίτη 21.00