«ΤΟΜΑΣ ΣΤΟΚΜΑΝ: Η πλειοψηφία μπορεί να έχει δύναμη, αλλά η αλήθεια είναι πέρα από τη
δύναμη! Την αλήθεια πρέπει να την εμπιστεύονται σε λίγους, σε ειδικούς στον
τομέα τους, να την ερευνούν και να την μεταδίδουν. Και η αλήθεια δικαιώνει τα
πάντα! Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΔΙΚΑΙΩΝΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ! Έχω την αλήθεια με το μέρος μου! Το νερό
είναι μολυσμένο!
Μπογιές εκσφενδονίζονται στον Στόκμαν από την αίθουσα.»
(Από την εξαιρετική μετάφραση
του Αντώνη Γαλέου.)
Η σκηνοθετική προσέγγιση του Τόμας Οστερμάγιερ στο έργο του Χένρικ Ίψεν, Εχθρός του λαού (1882),
με τη δραματουργική συμβολή του κινηματογραφιστή Florian Borchmeyer, ξεπερνά τα
όρια της απλής αναπαράστασης του ρεαλιστικού δράματος και λειτουργεί ως ένας
περίπλοκος μηχανισμός «κριτικής συνειδητοποίησης» των θεατών. Η εν λόγω έννοια
του Βραζιλιάνου φιλοσόφου Πάολο Φρέιρε ορίζεται ως μια αδιάκοπη κριτική ανάλυση
της πραγματικότητας. Μέσω της διαλεκτικής σκέψης, οδηγούμαστε στην κατανόηση
των βαθύτερων αιτιών που οδηγούν στην καταπίεση και την αδικία, με απώτερο
σκοπό την αλλαγή και την οικοδόμηση ενός δίκαιου κόσμου.
Το κλασικό έργο του Νορβηγού συγγραφέα
θέτει ένα σαφές οικολογικό/υγειονομικό πρόβλημα (τα μολυσμένα λουτρά), το οποίο
η παράσταση του Οστερμάγιερ ανάγει σε φλέγον πολιτικό ερώτημα/δίλημμα: το
δίκαιο είναι πάντοτε με το μέρος της πλειοψηφίας; Ο γιατρός Στόκμαν
μετατρέπεται σ’ έναν μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος που αντιμάχεται ένα εξολοκλήρου
διεφθαρμένο σύστημα.
Η διασκευή του Γερμανού σκηνοθέτη, η οποία
έχει παρουσιαστεί σε πολλές χώρες, αναπροσαρμόζεται κάθε φορά στα τοπικά
συμφραζόμενα ενσωματώνοντας σύγχρονες αναφορές σε περιβαλλοντικές κρίσεις ή
οικονομικά σκάνδαλα. Η «ρευστή» αυτή δραματουργία υπογραμμίζει ότι η διαμάχη
μεταξύ ατόμου και διεφθαρμένης πλειοψηφίας είναι ένα οικουμενικό φαινόμενο και
επισημαίνει τον τρόπο με τον οποίο η αλήθεια μπορεί να χειραγωγηθεί από τους
ισχυρούς. Η οπτική του Οστερμάγιερ καθιστά το έργο μια σφοδρή κριτική του
καπιταλισμού και της αδράνειας απέναντι στα συμφέροντα της εξουσίας.
Οι τεχνικές της μπρεχτικής
αποστασιοποίησης δεν εντοπίζονται μόνο στα σκηνικά του Jan Pappelbaum (ζωγραφική
σκηνικού Katharina Ziemke) αλλά και
στη διάδραση με το κοινό κατά τη διάρκεια της κεντρικής ομιλίας του Στόκμαν στο
Δημαρχείο, μια «αληθινή» σκηνή που απογειώνει την παράσταση. Τα φώτα της
πλατείας ανάβουν και οι θεατές καλούνται να ψηφίσουν, να εκφράσουν ελεύθερα τη
γνώμη τους, να παρέμβουν δυναμικά. Μια αγορά/φόρουμ όπου λειτουργεί η άμεση
δημοκρατία μετατρέποντας το θέατρο σ’ ένα ζωντανό πεδίο δημόσιου διαλόγου και
κριτικής σκέψης.
Ο Κωνσταντίνος
Μπιμπής (Τόμας Στόκμαν) και ο Μιχάλης
Οικονόμου (Πέτερ Στόκμαν) αναδεικνύουν με ενάργεια τη ρήξη ανάμεσα στο
ατομικό συμφέρον και την κοινωνική ευθύνη. Η μεταξύ τους χημεία οξύνει το
διαλεκτικό δίπολο, μετατρέποντας το δράμα του Ίψεν σε ένα μπρεχτικό φόρουμ
αντιπαράθεσης ιδεών. Η Άλκηστις Ζιρώ
(Καταρίνα) και ο Ιερώνυμος Καλετσάνος
(Μόρτεν Κηλ) προσφέρουν στιβαρές ερμηνείες. Ως φορείς της τέταρτης εξουσίας, η Λένα Παπαληγούρα (Άσλακσεν), ο Ιάσονας Άλυ (Μπίλινγκ) και ο Στέλιος Δημόπουλος (Χόβσταντ) ενσαρκώνουν τον κυνισμό, τον
οπορτουνισμό και την ευκολία με την οποία τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μπορούν να
χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη, μετατρέποντας το δημοκρατικό όργανο της
ενημέρωσης σε ένα πειθήνιο εργαλείο της εξουσίας.
Η παράσταση κλείνει μ’ ένα οικείο και
τρυφερό ταμπλό βιβάν της πυρηνικής οικογένειας: ο Τόμας, η Καταρίνα και το
βρέφος. Η αντίφαση είναι εκκωφαντική: ο Τόμας μένει μόνος πολιτικά (ιδεολογική
μοναξιά) αλλά περιστοιχίζεται από αυτούς που εξαρτώνται άμεσα από τις επιλογές
του. Το κλάμα του μωρού ακούγεται ως υπενθύμιση της βιολογικής και κοινωνικής
πραγματικότητας που ο «μοναχικός» αγωνιστής καλείται να υπερασπιστεί. Εν τέλει,
το κλάμα διαπερνά τον στόμφο της πολιτικής ρητορικής και επαναφέρει το δράμα
στην ανθρώπινη, επισφαλή του διάσταση. Και ο θεατής μένει μετέωρος και
αναρωτιέται αν αυτή η μοναξιά είναι θρίαμβος ή τραγωδία…Σπουδαία παράσταση!
