Τα παιδιά είναι παιδιά

Το θέατρο του Ναπολιτάνου Eduardo De Filippo (1900-1984) εστιάζει και αναδεικνύει λεπτομέρειες από τα ήθη και τα έθιμα, από τη συμπεριφορά, τη νοοτροπία και τα πάθη έως το βίο και την πολιτεία των συμπολιτών του. Πρόκειται για ένα θέατρο λαϊκό που έλκει την καταγωγή του από τους μίμους του Μεσαίωνα, την Commedia dell’Arte και τις κωμωδίες της Αναγέννησης. Οι εθιμοτυπικές διαστάσεις οδηγούν συχνά το σκηνοθέτη στην ηθογραφία που έχει μεν ιστορικής υφής σημασία καθώς αναπαριστά την ναπολιτάνικη καθημερινότητα, αποδυναμώνει, όμως, τη διαχρονική και πανανθρώπινη απήχηση των συγκρουσιακών σχέσεων των ηρώων.

Ένα δυνατό διαχρονικό κείμενο

Η «Φιλουμένα Μαρτουράνο» (1946) αποτελεί μια από τις κορυφαίες στιγμές της δραματουργίας του Eduardo De Filippo και έχει ευτυχήσει πολλές φορές και στην ελληνική σκηνή από σημαντικούς σκηνοθέτες και πρωταγωνιστές. Δεν πρόκειται για ένα απλό μελόδραμα, αλλά για μια ιλαροτραγωδία γύρω από τα αιώνια προβλήματα και τις διαμάχες υπεροχής του αρσενικού με το θηλυκό. Με γνήσιο πάθος και λαϊκούς χυμούς, ολοκληρωμένοι χαρακτήρες, δουλεμένοι με μαεστρία και στην παραμικρή ψηφίδα τους, πλαισιώνουν την ιερόδουλη Φιλουμένα, ερωμένη του Ντομένικου πάνω από είκοσι χρόνια, που προσπαθεί με τη γυναικεία πονηριά της και δόλια μέσα να νομιμοποιήσει τα τρία παιδιά της και να εξασφαλίσει τη μελλοντική τους διαβίωση. Προσποιείται την ετοιμοθάνατη και με τη συνωμοσία ενός ιερέα, πείθει τον εραστή της να την παντρευτεί προκειμένου να συγχωρεθούν οι αμαρτίες της στον άλλο κόσμο. Όταν η απάτη ξεσκεπάζεται, η Φιλουμένα αποκαλύπτει στο Ντομένικο την ύπαρξη τριών παιδιών που εδώ και χρόνια μεγαλώνει χωρίς τα ίδια να γνωρίζουν τις αληθινές ταυτότητες των γονιών τους και του ζητά να τ’ αναγνωρίσει. Εκείνος εξοργισμένος που συνειδητοποιεί ότι συνέβαλλε στην ανατροφή ξένων παιδιών ξεκινά ένα άγριο δικαστικό αγώνα εναντίον της. Θολή η εικόνα του δικαίου…Η Φιλουμένα κατακρίνει το ψέμα και την απάτη των θεσμών και του κοινωνικού κατεστημένου προβάλλοντας τους δικούς της ηθικούς κώδικες. Με σθένος, πείσμα και αστείρευτη μητρική στοργή, η αγράμματη μητέρα πράττει ακολουθώντας το ένστικτό της και υπερασπίζεται την ανθρώπινη ύπαρξη προβάλλοντας τις θέσεις της που συνοψίζονται ιδανικά στη φράση «τα παιδιά είναι παιδιά». Φράση-κλειδί που αποκρυσταλλώνει την πεμπτουσία της παγίδας, την αποκορύφωση της Γυναίκας-Μητέρας και την καταρράκωση της υποστάσεως Άνδρα-Πατέρα.

Η Παράσταση

Στο θέατρο «Βασιλάκου», η Esther Andre Gonzalez διάβασε το έργο σαν ένα αισθηματικό κοινωνικό φωτομυθιστόρημα και μετέφερε τη δράση σ’ ένα στούντιο όπου γυρίζεται ένα επεισόδιο σαπουνόπερας, επιλογή που υποστηρίζεται τουλάχιστον στις πρώτες εικόνες. Στην προσπάθεια της ν’ αποφύγει την ηθογραφία και τις λυρικές εξάρσεις στράφηκε στην ανεύρεση μιας σκηνικής παρουσίασης που θα μπορούσε να ξαφνιάσει, να προτείνει ή ν’ ανανεώσει κάποια δεδομένα που έχουν κατά κόρον ειπωθεί και δεν θα παρουσίαζαν ενδιαφέρον, ένα «κλασικό» δηλαδή στήσιμο. Η σκηνοθεσία δεν έχει ξεκάθαρους στόχους και εμφανίζεται σαν μια άνευ λόγου αλληλουχία συναρτήσεων δημιουργίας κωδικοποιημένου μικρόκοσμου και σε πολλά σημεία μπερδεύει το θεατή με το αναποφάσιστο του χαρακτήρα της. Τα σκηνοθετικά «ευρήματα» και η κατασκευή ενός ακαθόριστης χρήσης «φλύαρου» σκηνικού χώρου ούτε προσθέτουν ούτε αλλοιώνουν τη δυναμική των μηνυμάτων και την αφήγηση της ιστορίας στο σημερινό θεατή. Δεν ξέρω, όμως, αν αυτή η εκδοχή κατορθώνει ν’ ανοίξει δημιουργικούς διόδους επικοινωνίας ανάμεσα στο κείμενο και το θεατή, ν’ ανιχνεύσει τις βαθύτερες δομές του έργου και να ενεργοποιήσει προβληματισμούς ή αν απλώς αντιμετωπίζει επιδερμικά με μια πιο ανέμελη, ανάλαφρη και παιγνιώδη διάθεση τα όσα διαδραματίζονται.
Σύγχρονη και στρωτή η εύστοχη μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ. Οι καίριοι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου ξεφεύγουν απογειωτικά δημιουργώντας ένα ξεχωριστό δομικό μέγεθος.

Άνισες ερμηνείες

Οι ηθοποιοί δεν ακολουθούν κοινούς υποκριτικούς κώδικες με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ενιαία υφολογία. Κάποιοι ρόλοι παραπέμπουν σε καρικατούρες μεσημεριανών βραζιλιάνικων σειρών και κινούνται σε υψηλούς τόνους με πολλές χειρονομίες.
Η Αθηνά Τσιλύρα, στον απαιτητικό ρόλο της Φιλουμένας δεν κατορθώνει να ερμηνεύσει εξελικτικά τις φωτεινές αλλά και σκοτεινές πτυχές της ηρωίδας και να υποστηρίξει το ηθικό περιεχόμενο της στρατηγικής στην οποία καταφεύγει. Ως Ντομένικο, ο Τάσος Χαλκιάς με εξωτερικά μέσα υποκριτικής δεν αποδίδει ευκρινώς στις κυμάνσεις της αμηχανίας και της αβεβαιότητας του ήρωα που επιχειρεί να καταλάβει ποιος από τα τρία παιδιά είναι ο δικός του γιος. Ο Ρικάρντο του Γιάννη Παπαζήση είναι αθεράπευτα γόης αλλά και εριστικός ναπολιτάνος που δε σηκώνει πολλά λόγια, ο Ουμπέρτο του Δημήτρη Λιακόπουλου εκφράζει τον ισορροπιστή διανοούμενο που αντιμετωπίζει πιο ψύχραιμα τις καταστάσεις ενώ ο ευπροσήγορος Μικέλε του Θόδωρου Κανδηλιώτη αποδίδεται με ευγένεια χαμηλών τόνων. Άριστη σκηνική χημεία τριών νέων ηθοποιών. Ο Θοδωρής Μπογιατζής αποδίδει με κινήσεις ακρίβειας τις αμφιταλαντεύσεις και τους δισταγμούς του δικηγόρου Νοτσέλα. Η Ηλεάνα Μπάλλα υποδύεται τη Ντιάνα, τη γυναίκα που ερωτεύθηκε ο Ντομένικο και που προσδοκούσε να καταλάβει τη θέση της Μαρτουράνο. Τη Ροζαλία υποδύεται η Αλίκη Αλεξανδράκη, τον Αλφρέντο ο Κώστας Φλωκατούλας, το γκαρσόνι ο Θανάσης Μιχαηλίδης, τη Τερεζίνα η Μαίρη Νάνου και τη Λουτσία η Κατερίνα Τσάβαλου.

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Φιλουμένα Μαρτουράνο» του Eduardo De Filippo («Filumena Marturano»)
Μετάφραση : Ερρίκος Μπελιές
Σκηνοθεσία : Esther Andre Gonzalez
Σκηνικά-Κοστούμια : Χρήστος Κωνσταντέλλος
Μουσική επιμέλεια : Γιούρι Στούπελ
Φωτισμοί : Λευτέρης Παυλόπουλος
Βοηθός Σκηνοθέτη : Βασίλης Μπράμης
Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου : Δημήτρης Πλατανάκης
Βοηθός φωτισμού : Νίκος Βλασόπουλος
Τους ρόλους ερμηνεύουν : Τάσος Χαλκιάς, Κώστας Φλωκατούλας, Αθηνά Τσιλύρα, Αλίκη Αλεξανδράκη, Θανάσης Μιχαηλίδης, Ηλεάνα Μπάλλα, Κατερίνα Τσάβαλου, Θόδωρος Μπογιατζής, Δημήτρης Λιακόπουλος, Γιάννης Παπαζήσης, Θόδωρος Κανδηλιώτης και Μαίρη Νάνου

ΘΕΑΤΡΟ ΒΑΣΙΛΑΚΟΥ-Κεντρική Σκηνή
Προφήτη Δανιήλ 3 και Πλαταιών, Κεραμεικός, τηλ. 210 34 67 735
Τετάρτη 19.30, Σάββατο-Κυριακή 18.15, Πέμπτη-Παρασκευή-Σάββατο-Κυριακή 21.15