«ΝΗΦΟΣ: Στα δύσκολα ο φίλος φαίνεται, σωστά;
ΚΑΛΛΙΟΣ: Σου δίνω την ευκαιρία να δουλέψεις για το χρέος
σου. Πίστεψέ με, αυτό είναι σαφώς προτιμότερο από το να το κουβαλάς ως βάρος.
Πάρε τώρα τα πιάτα και πήγαινε να βοηθήσεις την Πύρρα στην κουζίνα.»
Παραπέμποντας στον αρχαίο μύθο του
Προμηθέα Δεσμώτη, με υλικά της κωμωδίας, την ευθύβολη χρήση του υπαινιγμού και
του διφορούμενου, η Νατάσα Σίδερη
αξιοποιεί τη σχέση δανειστή – οφειλέτη για να γράψει ένα αλληγορικό δράμα, το
οποίο ασκεί καίρια κοινωνικοπολιτική κριτική. Πρόκειται για μια ιστορία που εκτυλίσσεται
στο τίμιο σπίτι κάποιας καθωσπρέπει αστικής οικογένειας. Εδώ, η «ευεργεσία» θα
λειτουργήσει ταυτόχρονα ως «μαρτύριο» και το δράμα δεν θα ξεσπάσει με κραυγές
αλλά με τη σιωπηρή και συστηματική εξουθένωση ενός ατόμου. Μια αέναη τιμωρία…
Η αθώα αφετηρία της ιστορίας των δύο
φίλων, του Νήφου και του Κάλλιου, η οποία μετατρέπεται σταδιακά σε βραχίονα
ελέγχου και υποτέλειας, αποτελεί μια μεταφορά που επιτρέπει στη συγγραφέα να
εμβαθύνει σε ζητήματα όπως το εθνικό χρέος, οι νοσηρές σχέσεις εξάρτησης, η τυφλή
υποταγή, ο εξευτελισμός, η κατάχρηση εξουσίας και οι ολέθριές της συνέπειες,
χωρίς να περιορίζεται από καμία τρέχουσα πολιτική συγκυρία.
Ο φίλος που δανείζεται από τον φίλο
συμβολίζει τη χώρα που υποκύπτει στην εξουσία και τις απαιτήσεις μιας άλλης,
πιο ισχυρής χώρας, χάνοντας έτσι την κυριαρχία της. Η αρχική «βοήθεια» από τη
δανείστρια χώρα μετατρέπεται σε όπλο ελέγχου. Ο δανειστής (η ισχυρή χώρα) εμφανίζεται
αρχικά ως γενναιόδωρος και φιλικός, αλλά σταδιακά αποκαλύπτει τον πραγματικό
του χαρακτήρα. Η μεταμόρφωσή του έρχεται μέσα από μικρά, ύπουλα βήματα. Ο
δανειζόμενος (η χρεωμένη χώρα) βρίσκεται σε αδύναμη θέση και αποδέχεται τη βοήθεια από ανάγκη. Η απώλεια
της ελευθερίας του τον ωθεί σε μια ψυχολογική δίνη, όπου η αρχική ελπίδα
μετατρέπεται σε απελπισία.
Ο τίτλος του έργου, «Δεσμώτης», δεν αναφέρεται
μόνο στον Νήφο, ο οποίος υπομένει ταπεινωτικά βασανιστήρια και γίνεται
κυριολεκτικά και μεταφορικά αιχμάλωτος του Κάλλιου, λόγω της αδυναμίας του να
επιστρέψει τα δανεικά, αλλά απλώνεται σε όλα τα πρόσωπα. Ο ίδιος ο Κάλλιος και
η σύζυγός του Πύρρα είναι δεσμώτες των δικών τους κοινωνικών προσδοκιών. Η κόρη
τους Πεταλία είναι αιχμάλωτη της πατρικής εξουσίας και του ασφυκτικού
οικογενειακού περιβάλλοντος όπου επικρατούν η υποκρισία και μια αόρατη
ψυχολογική βία. Η φωνή της Πεταλίας λειτουργεί όπως ένας Χορός αρχαίας τραγωδίας
ή ένας ορθολογικός παρατηρητής που αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα και
προειδοποιεί για την απώλεια της ελευθερίας και της ταυτότητας. Κάθε άνθρωπος,
εν τέλει, μπορεί να εγκλωβιστεί στα δεσμά πάσης φύσεως εκμετάλλευσης και να
νιώσει πως οι λέξεις «φιλία», «καλοσύνη», «αλληλεγγύη» χάνουν το αληθινό τους
νόημα όταν τις προφέρουν αδίστακτοι καιροσκόποι…Και αυτά τα δεσμά είναι ίσως
πιο βασανιστικά από τις σιδερένιες αλυσίδες…
Η παράσταση της ομάδας «Πτωχαλαζόνες» αναδεικνύει με τις
επιλογές της την οικουμενικότητα του έργου δίνοντας έμφαση σε μια σημαίνουσα
κινησιολογία που υπογράφει η Μίνα
Ανανιάδου. Για παράδειγμα, οι μπουρλέσκο αποχρώσεις στην έντονα
στυλιζαρισμένη κίνηση και η υπέρμετρη ευθυμία στην έκφραση των ηθοποιών στη
σκηνή της έναρξης – τη συνάντηση των δύο φίλων – ερμηνεύονται ως δυσοίωνα
σημάδια μιας επικείμενης δραματικής εξέλιξης. Εξίσου χαρακτηριστικές είναι οι
υπαινικτικές κινήσεις στη σκηνή της σεξουαλικής εκμετάλλευσης του Νήφου από την
Πύρρα και η έρπουσα κίνηση της Πεταλίας κυρίως κατά την «επιστροφή» της.
Το υποδόριο χιούμορ που διατρέχει τόσο τις
ρεαλιστικές σκηνές όσο και εκείνες κατά τις οποίες εισβάλλει το ονειρικό
στοιχείο, λειτουργεί ως μια διαρκή υπενθύμιση της εύθραυστης ισορροπίας μεταξύ
του ευφρόσυνου και του τραγικού. Η σκηνοθεσία του Κώστα Παπακωνσταντίνου υπογραμμίζει σε κάθε ευκαιρία την αίσθηση
του ημιτελούς και μιας βασανιστικής, αδιέξοδης αναμονής. Το μαρτύριο δεν λέει
να τελειώσει για τον Νήφο κι όπως λέει η λαϊκή ρήση «ουδέν μονιμότερο του
προσωρινού».
Με τη σκηνοθετική ανάγνωση
ευθυγραμμίζονται η υποβλητική μουσική του Βασίλη
Κουτσιλιέρη, οι καίριοι φωτισμοί του Γιώργου
Αγιαννίτη, τα σκηνικά και τα κοστούμια που συνυπογράφουν η Φιλάνθη Μπουγάτσου και η Νατάσα Λέκκου. Η σταδιακή συρρίκνωση
του χώρου μέσα από τις διαρκείς μετακινήσεις του σκηνικού επιτείνει την αίσθηση
εγκλεισμού και την αδυναμία διαφυγής.
Ως Νήφος, ο Δημοσθένης Ξυλαρδιστός αποτυπώνει στην ερμηνεία του την άγνοια
κινδύνου και την ψευδαίσθηση πως η κατάσταση που βιώνει είναι παροδική. Ως
Κάλλιος, ο Στέφανος Κοσμίδης
απογειώνει το παράδοξο του διπρόσωπου χαρακτήρα τονίζοντας με κυνισμό το κενό
ανάμεσα στον νόμο και το δίκαιο, που υποτίθεται ότι εκπροσωπεί, και την ανήθικη
συμπεριφορά του. Η Αγγελική Μαρίνου
ερμηνεύει με αισθαντική θηλυκότητα τη σαγηνευτική και αδίστακτη Πύρρα που στην
ουσία ενδιαφέρεται μόνο για το προσωπικό της όφελος. Η Ειρήνη Δένδη, στον ρόλο – κλειδί της Πεταλίας, προκρίνει την
αμφισβήτηση, τον δυναμισμό και την αποφασιστικότητα της νέας που επαναστατεί
πηγαίνοντας κόντρα στο κατεστημένο…
